W ostatnich dziesięcioleciach literatura dystopijna zyskała coraz większą popularność wśród młodych ludzi. Gatunek ten charakteryzuje się przedstawianiem mrocznych, opresyjnych przyszłości, które często odzwierciedlają współczesne wyzwania społeczne, polityczne i środowiskowe. Tego typu historie nie tylko bawią, ale także zachęcają do głębszego myślenia, dając czytelnikom możliwość krytycznego spojrzenia na otaczający ich świat.
Psychiatrzy i specjaliści rozpoznali i uznali wpływ literatury na zmiany poznawcze i społeczne, zauważając, że powieści z wyobraźnią wywołują u czytelników silną empatię i współczucie. Wielu profesorów uznało potencjał tych emocji do inspirowania konkretnych działań (Jerald, 2020).
Nasz artykuł skupia się na tym, jak literatura dystopijna wpływa na aktywizm i krytyczne myślenie młodych ludzi. Historie te często przedstawiają młodych ludzi jako postacie, które odważnie stawiają czoła opresyjnym systemom, walcząc o wolność i sprawiedliwość (Connors, 2016). Taka narracja może być szczególnie atrakcyjna dla nastolatków, którzy są w trakcie kształtowania swojej tożsamości i wartości.
Historie te często koncentrują się wokół grup młodych ludzi lub wybitnej, zdolnej młodej jednostki. Bohaterowie borykają się z problemami podobnymi do tych, z którymi borykają się czytelnicy, co ułatwia im nawiązanie relacji. Jak zauważył Jerald w swoim artykule z 2020 roku, powieści te działają jak “emocjonalne koce bezpieczeństwa”, pomagając młodym ludziom radzić sobie z problemami świata.
Dystopijne obrazy skłaniają również czytelników do krytycznej analizy własnej teraźniejszości i otaczającego ich świata. Młodzi ludzie, których światopogląd wciąż się kształtuje i którzy są szczególnie otwarci na nowe perspektywy, mogą z łatwością dostrzec podobieństwa i problemy we własnym społeczeństwie. Rozpoznanie to jest ważnym krokiem w kierunku rozwoju świadomości społecznej, która jest niezbędna do aktywnego uczestnictwa.
Historie są często tworzone w taki sposób, że świat jest pełen zasad, a ludzie nie mają prawa do podejmowania decyzji (Connors, 2016). Tworzy to silną paralelę z okresem dojrzewania, kiedy młodzi ludzie na skraju dorosłości czują się duszeni przez otaczającą ich władzę, ponieważ są wystarczająco blisko, aby zobaczyć jej przywileje, ale nie mogą się nimi cieszyć (Lewis, 2019). Te dystopijne historie przemawiają do nastolatków, zaspokajając ich pragnienie “władzy i kontroli” (Connors, 2016).
Na tej podstawie możemy stwierdzić, że dystopijne historie mogą służyć jako punkt odniesienia dla młodych ludzi, pozwalając im kojarzyć swoje role i problemy oraz pomagając im krytycznie spojrzeć na swoje społeczeństwo. Aby stało się to czymś więcej niż krótkotrwałym zainteresowaniem lub doprowadziło do wycofania się, niezbędne jest odpowiednie profesjonalne doradztwo. Wskazówki te można zapewnić w ramach systemu edukacji lub poprzez pracę z młodzieżą, włączając zasady pedagogiki krytycznej do pracy nauczycieli, facylitatorów i liderów młodzieżowych.
Narracje utopijne i dystopijne odgrywają znaczącą rolę zarówno w edukacji, jak i w szerszym kontekście społecznym. Gatunki te mogą być potężnymi narzędziami do rozwijania krytycznego myślenia i refleksji społecznej. Poprzez analizę utopijnych i dystopijnych dzieł, dorośli mają możliwość zachęcenia młodych ludzi do zadawania krytycznych pytań na temat sprawiedliwości społecznej, wolności i równości (Schucker, 2021). Narracje te często zawierają sytuacje i dylematy, które po przeanalizowaniu prowadzą młodych ludzi do głębszego myślenia i debaty.
Podejście pedagogiki krytycznej pomaga młodym ludziom głębiej zrozumieć struktury społeczne i rozwijać umiejętności krytycznego myślenia za pomocą różnych praktyk i metod. Podejście to uczy ich rozpoznawania i kwestionowania niesprawiedliwości oraz aktywnego uczestnictwa w promowaniu zmian społecznych (Jerald, 2020).
Literatura dystopijna jest szczególnie skuteczna w analizowaniu kwestii etycznych i moralnych. Przedstawienie mrocznych przyszłości i opresyjnych systemów społecznych pomaga uczniom zrozumieć konsekwencje ucisku politycznego, zniszczenia środowiska i nadużyć technologicznych. Czytając te dzieła, uczniowie konfrontują się z mrocznymi aspektami ludzkiej natury i potencjałem nadużywania władzy, rozwijając empatię i wrażliwość moralną.
Chociaż wiele powiedziano o pozytywnym wpływie literatury dystopijnej, ważne jest również zrozumienie i rozpoznanie jej negatywnych stron. Mroczne przyszłości i środowiska przedstawione w tych historiach mogą często wywoływać niepokój lub strach u młodych czytelników. Efekt ten może być spotęgowany, jeśli elementy dystopijne odzwierciedlają rzeczywiste problemy, z którymi młodzi ludzie borykają się w codziennym życiu, takie jak zmiany klimatyczne czy nierówności społeczne.
Podobnie jak inne formy literatury dla młodzieży, powieści dystopijne mogą wzmacniać znormalizowane oczekiwania dotyczące rasy, klasy, płci i orientacji seksualnej, marginalizując w rezultacie niektórych czytelników (Connors, 2016). Chociaż silne bohaterki są często przedstawiane i mogą być postrzegane pozytywnie, istnieje niewiele powieści z nie-białymi, nieheteroseksualnymi bohaterami.
Dlatego też literatura dystopijna może być skutecznym narzędziem dla profesjonalistów pracujących z młodymi ludźmi w celu rozwijania ich krytycznego myślenia i świadomości społecznej. Aby uzyskać pozytywne efekty, niezbędne jest odpowiedzialne doradztwo ze strony profesjonalistów, aby pomóc młodym ludziom odpowiednio interpretować i przetwarzać przesłanie tych historii. Dlatego też, podobnie jak w wypadku innych narzędzi należy je stosować z dużą wiedzą specjalistyczną, odpowiednią ostrożnością i odpowiedzialnością.
Bibliografia:
- Connors, S.P. (2016). Becoming mockingjays: Encouraging student activism through the study of YA dystopia. The ALAN Review.
- Christopher Lewis (2019) The Spaces Between Dystopia and Utopia: Youth Perspectives on Identity, Education, and Resistance A Dissertation by Committee in charge
- Aysha Jerald (2020) Exploring the Relationship between Dystopian Literature and the Activism of Generation Z Young Adults American journal of undergraduate research
- Dr. Elizabeth Schucker (2021) Changed Agents: Cultivating Students’ Civic Identity Through Participation in a Social Justice-Themed Book Club as a Subversive Approach to Critical Literacy in Education